Wednesday, April 22, 2020

RAM LEH HNAM HMANGAIH---Mafaa Hauhnar.



Mafaa Hauhnar Sulhnu zir chianna.
Organised by Mizo Dept. Pachhunga University College.
@Seminar Hall.PUC.
Novrmber 2019
(Pic : blogger leh Mafaa lem)



Mafaa Hauhnar ✍🏼
RAM LEH HNAM HMANGAIHNA

 Mi kawlh sa kawlhin pasalṭha a puangzar a; ṭampui mitthiin unau laina a kai chhuak a; ram leh hnam humhimna leh humhalhna huanga harsatna a awmin leilung fa tak, fahrin manhla an rawn inlar zut zut ṭhin.

 Kan ram chhungah ngei a muanawm zawnga pung khawm kan zirlai rualte’na chawlhbuk an sak remti lo va, kan ṭhenawm ram police-te’na talhfiah leh tharum nena min râl beih a, silai min hmeh puah khum lai hian, English-hovin France ram pâwng lâk an tum ṭuma mi hrat khawkhêng mi thianghlim Joan-i (Joan of Arc) thu vuakthlak kha ka hrechhuak uarh uarh mai:

 “Van Lal hnuaia kûn vek kan ni a; Ani chuan kan luah tur ram min pe a. Chu chu vawng him a, humhalh tlat turin min duh a ni. English-hovina Pathian hnen aṭanga kan chanvo dawn rawn luah an tum tlat mai hi Pathian remruat dan kalh a ni. Chuti ni suh se, indona hmuna English-pa kan tihhlum hian tualthat kan ni dawn asin,” a ti a nih kha (GB Shaw’s Saint Joan, Scene 1).

 Kum 80 vel liam ta a, Tlangval Kaphleia’na, “lu chhum bân chhum huam a, kan pipute sah zau” a tih kan ram hum nana kut lawng nen chauhva beitu, mittui, thlan tui leh thisen far zawng zawngte zahna chibai ka buk che u a; huaisen nopui ka hlan a che u.

 Heti ang hun khirhah hian ram leh hnam hmangaihna tho lu tiat tal pawh nei tan chuan awm hle hle a har a; kan patriotism chu fiahin a awm thar leh ṭhin a nih hi.

 Kan ram pît dawr tia leka awze mite’n kan mit an tihkham changa kan rûmṭhaihna hlapui ber leh ram aiawh hruaitu kan thlan dawn hnaih apianga kan chang thlan ber ṭhin ‘ram leh hnam hmangaihna’ (patriotism) hi eng nge a nih chiah hriat ka châk ṭhin.

 Pa hawihhawm tak pakhat pawhin, dawhsan chungah, mipui chhawn zâwngin, aurinna nen meuh ‘ram a hmangaihzia’ thu a hril tlawr hlep hlep a. A thiamhla hmanga mi retheite a rîmthluk hnu kum nga-ah, ram ni lovin amah a lo inhmangaih zâwk lek a lo ni tih chu pa bengtlalo ber pawhin an hre leh si a, an inbum chiang mang e.

Politician ṭhenkhat dang leh chuan, chu ‘ram hmangaihna’ hming duhawm changchawi chuan, ram zau tak an ‘pata’ duai duai a, compensation te an têl awk awk mai bawk a, ‘ram’ chu an lo hmangaih hle tak mai.

Ṭhenkhat leh chuan an ‘ram’ chu an hmangaih êm avangin an zun leh ek thli, tuichhia chenin an ramah an luantir duh lo va, an ṭhenawmte tan chung mite han ṭhenawm zet chu ânchhia chi khat chu a ni hrim mai.

A dang leh chuan ram hmangaihnate hi kum tina a pal ban sawn zawng te’n an lantir a, a ṭhenin a hâk te’n an ha a, a ṭhenin an sem a, a ṭhenin an chên ṭhin. ‘Ram ka hmangaih’ tia iak iak ṭhinte hi ‘RUM hmangaihtute’ an ni ṭhin châwk a, an thli sen leh zuai zuai ṭhin. ‘Rum’ an sipel sual palh ṭhin mai pawh a.

 Mahse, chu chu kei leh ka chhungtena kan chhuan êm êm, ‘ram hmangaihna’ chu a ni hauh lo mai le! Ram hmangaihna suak leh mitdel, a dik a dawk thlu lo, inhai vurna leh mahni hmakhaw sialna mai a ni a, ‘ram leh hnam hmangaihna’ tia han chhal phal tur chi a ni lo.

Ram leh hnam hmangaihna-ah chuan, mahni hmasialna leh midang huatna leh taina a tel lo va, mahni inhlan ralna a zawk a ni. Chu chu alawm Lincoln-a te, Joan of Arc te leh Irish pachal De Valera te’na mawi theihtawpa an partir chu! Chu chu a ni kei leh ka chhungte’n kan ngaihsan chu ni!

 Patriot dik tak chuan, khawvela a châm chhungin a ram leh hnam tan rohlu hnuchhiah ngei a tum tlat a. Ram leh hnam bawih bengverh lohva insiamin ama hma-ah ram leh hnam a hûng hmasa zat zat ṭhin.

Ram leh hnam hmelma, chhung lam leh pawn lama mi, hmuhtheih leh hmuhtheih loh chu thithunamin a bei a; hneh chung leh hneh zel turin ke a pên ṭhin. Mahni mimal nawmsakna leh sum leh pai piah lamah thil ṭha duhna chuan a nawr kal a, hrehawmna leh mitthi kulh kawngkhar meuh pawhin a chelhbet zo lo.

Vervêkna, awkhrawlna leh hlemhletna chu a lungten a, thutak chu paurau takin a vuan tlat a, sawichhetu leh sawihnawmtute’n a kawng an tihnawk pha lo.

A tawrhnate chu chhuan lo la awm leh zel turte tan malsawmna a la nih dawn avangin, a tan chan hlêp hlir hlêp hlir a ni. A ṭul a nih phei chuan nun pawh thlahlel hlei thei lovin, “For your tomorrow we give our today” tiin thihna leilâwtah a inbarh lut hial ṭhin. Ram leh hnam tana thil ṭha tih chu a chaw tui ber a ni si a.

 Ram leh hnam hmangaihtu dik hi khawvel hian a lo hring nual tawh a, hrin belh zel a va mamawh êm!

Nathan Hale chu “Ram tana nunna pêk tur pakhat chauh ka nei hi pawi ka ti a ni,” ti thâr thâr khawpin ram hmangaihna zûn zâm chuan a phuar nghet a.

Guru Gobind Singh pawhin a ram maichamah a fapa pali ngawt a hlan a.

Chu hmangaihna avang vêk chuan. Punjabi zinga zelenna meichher chawitu Bandra Bairagi pawh a vun lihsakin vaihmarcha dip an phul a; chutah, a hmuh lai ngeiin a fapa luruh an chhut sâwpsak a nih kha.

Athens Lal, King Codras pawhin a ram chhan nan Dorian-ho kutah a nun a hlan a. India-in zalenna a sual chhung kum 1857-1947 pawh khan ram leh hnam tan a sang a sang uicho thihin an thi a ni.

 Spain Lal Alfanso fapa, Mohammedan-hovin an rûk bosak ṭuma, “Alfanso, kan kutah i ram i hlan dawn nge i fapa hi kan that dawn?” tia an zawh ṭhum khan. Mahni aia ram hmangaih zawktu Alfanso chuan, “Ka ram leh ka mite an himna tur a nih dawn phawt chuan ka fapa chu that mai rawh u,” tiin a chhang a ni. Brutus-a ṭawngkauchheh han zui lawk ila, a fapa kha a thlahlelin a hmangaih lo zâwk a ni lo va, a ram leh hnam kha a thlahlelin a hmangaih zâwk a ni.

 Battle of Trafalgar-a Nelson-a hnungzângruh an kah tlangsak ṭum pawh khan, Captain Hardy-a’n bawisawm a tum a; Nelson-a chuan, “Kei mi buaipuiin i hun rawn khawhral suh; chhan tlak ka awm tawh lo ve - midang va buaipui zâwk rawh,” tiin a lo hnar mai a ni.

Ni e, ram hmangaihtu nunah chuan ‘ka’ tih hian hmun a chang ve tawh mang lo. An khua a thlen huna ‘contract’ a beisei vang emaw, ‘promotion’ a duh vang emaw pawh a nih ka ring lo. Ni e, ram hmangaihtu nunah chuan ‘ka’ tih hian hmun a chang chau riau tawh ṭhin.

 Ṭum khat chu Joseph Garibaldi, Italy zalenna atan leh an inpumkhat theih nana thawktu thawhhlawk hian, ṭhalai sang rual tehmeuh hi an ram tana pên chhuak turin a sawm lawm lawm a. A thusawi zawh veleh chuan rawlthar pakhat hian a rawn pan a. “Ka pu, Italy tana ka beih chuan eng nge ka hlawh ang?” tiin a rawn zawt a. Ani chuan kawlphe ang maia rangin, “Hliam te, ser te, pem te, vuakna vual te leh thihna thleng pawhin a ni mai thei. Mahse hei hi hre rawh, chumi avang chuan Italy chu a zalen dawn a ni,” tiin a chhang a ni.

 Kan Mizo fate zingah ngei pawh hian ram leh hnam vanga nunna chân leh hrehawm nasa tak tuar an awm a; heng mite hi kan ram cheimawitu lungmantam an va ni êm! Vawiin thleng hian leilung fapate thisen leh leilung fanute mittui zarah kan kawrnghawng kan chawisang ve thei ṭhin a ni. Ram tana nunna hlantute hian, a mimal tak pawhin min hneh êm êm mai a.

 An êng chu thim zingah a êng chhuak a, chhun ên lai takah pawh a êng zual deuh deuh dawn a ni.

 In tawrhna leh in inpeknate hi a lothlawn lo vang a, in thisen hi fur tuihawk angin a luang ral mai lo vang!

 Amaherawhchu, sipaia ṭan ringawt hi ram hmangaihna lantirna a ni lo va, politics khelh chauh hi ram hmangaihtu nihna a ni lo tih hi i theihnghilh lo vang u. Primary sikul zirtirtu, inthlanpui a hnaih pawha mittui surtir ve ngai lo; sikul naupangte ‘Ui note mawi leh ṭha’ chanchin, rinawm leh taima taka zirtir ṭhintute pawh hi ram hmangaihtu pasalṭha an ni thei a.

Chuti ang bawk chuan sorkar hnathawk, ṭhiante’n la an phiar lai te, pulpit-a an Pathian thu sawina awki ngai vêka mahni hnathawhpuite an sawichhiat zuah zuah lai te a, mahni hnaa bûr char char te pawh hi hnam sipai huaisen an ni ve bawk asin. Heng mite hian ram an hmangaihna hi ‘sawi lo mah se an lantir ṭhin.’

 Ram hmangaihtu tan chuan mahni ram aia ram nuam leh thlakhlelhawm rêng rêng a awm hauh lo va. Hmangaihna mita a thlir tawh ṭhin miau avangin, a chhengchhia a chhengchhiain, ‘I lênthla leh i kimtlang a mawi e,’ a ti ngawih ngawih mai ṭhin. Duhthu a sam tawk lohna-ah thawmṭhat tumin, a chhawmdawl ṭang ṭang ṭhin.

 Hmasang Rom mite chuan, an ram chu ‘Patria’ (Fatherland) an ti a; an pa anga enin an hmangaih a, an chhuang a, an zah a, an chawimawi ṭhin.

Keini pawh kan ram hi min hring a, min hraitu, min chawi a, min chawm liantu kan nu a nih angin i hmangaihin i chhuang ve ang u. Kan ram lo chu hmangaih tur ram dang kan nei lo va, kan ram pawhin keini lo chu hmangaihtu tur a nei lo.

(Mar. 16, 2018, Vanglaini Thu leh Hla Huang)

History of PU COLLEGE

Mizoram College Hmasa ber.  Click or copy and paste the link to google site.  https://www.timesofmizoram.com/2018/02/pachhunga-university-co...