Saturday, August 14, 2021

History of PU COLLEGE



Mizoram College Hmasa ber.  Click or copy and paste the link to google site. 

https://www.timesofmizoram.com/2018/02/pachhunga-university-college-history.html?m=0



Saturday, June 5, 2021

SAVUN KAWRFUAL

 



2018 kum khan lehkhabu ka chhiar ve nuala, chu'ng zinga pakhat chu 'Savun Kawrfual' a ni. 


2017 kuma lehkhabu chhuak zinga tha ber(M.A.L BOTY-2017) nihna hauhtu a ni a, kum khat hnua ka chhiar ve pawh khan tha ka ti hle; A thuziak awmzia hriatloh ka hlauh avangin thupui thenkhat kha chu ka chhiarnawn tluk tluk nghe nghe a ni. Ka thian hnai te leh ka kalna hmun a piangah midang te chu chhiar ve turin ka sawm zela, mi pahnih pheichu ka ta ka hawh tir nghe nghe. 


He lehkhabu hian a kawm atangin min hip nghal hle a, a chhung thu ka chhiar thui tulh tulha, ngaihtuahna a zau tulh tulha, a ziaktu ka ngaisang tual tual mai a nih kha. Ka theih leh ka thiamna zawnah ka phak ang tawkin mizo mi challang -politician, Sorkar hnathawk, Kohhran rawngbawltu leh NGO lam mi te hi an chanchin ka hriat theih chu ka chhui ve nasa thina, Mizo/Mizoram an hmangaih em? Eng angin nge an hmangaihna an lanchhuah tir? tih tein ka teh ve thin. Chuti angah chuan huaisenna ka dahsang bera, thil dik leh tha ti tura mahni huang chin pel ngam te hian min hneh ber zel, chu chu Savun Kawrfualah hian ka hmu a ni ber. Heta tang hian Rev. Lalhmingchhuanga Zongte hi ka hmu chak ta em em mai a ni. Facebook-ah ka zawnga, a facebook thian ka ni ve ta a, Youtube lamah ka zawnga, hmun thuma a thusawina : A chhelai siam thatu sermon te, Delhi Mizo Inkhawmnaa a thusawi nitain ka hria, leh Mimi-i nen an inkawmna te hi ka en nghal nghe nghe a, a thusawi dan leh a ngaihdan te chu ka lem duak duak a ni ber mai, ka idol nghal ta em em mai a ni. A huaisen ka ti a, Pastor nichunga a thusawi dan hmang kha mihring nunna ka ngaihsan ber a ni tlat a ni. A huaisenna leh a thusawi dan vel avang hian AICS lamah chuan awm tir an duh vak lo tih ang zawnga an sawi ka hriat phei kha chuan ka ngaisang zual sauh mai a ni. 


Delhi Mizo Zirlai Pawl group atangin a phone no. ka nei hlauha, hmuh pawh la inhmu lo kha 2018 july thla College Week-ah Debate kan neih tur thupui chungchang zawtin whatsapp atangin ka va be thawra, "NLUP hi Mizo ten kan thatpui" tih lam hawi kha Debate thupui a ni. pa hawihhawm leh mi zawng zawng Pastor a nihna a lang chiang hle, tunge a nih pawh a hriatloh kha a ngaihdan tlang takin min hrilhin a sawibelh zui zel te kha mak ka la tireng mai. "A thlawnna thil sem vak hi kan thatpuiin ka hre lo, sem policy avang ram ding chhuak hi ka la hre lo" tihlam hawi deuh hian a sawi nghe nghe. A lehkhabu thar tur "Mizo Buan te" tih a chhuah theih tep thu a lo post ka hmuhin ka lawm hle a, mahse hun rei lo te chhungin a nat thu kan hre leh si. A tak taka ram hmangaihtu kan chan ta chu a ni a, ui thu sawi vak dan ka hre lo, mahse keimahah hian a chiang em em thung lawi si. 


 Mizo zingah mi langsar pui pui an awm, midang pawisawi an hlauh em avangin thil dik lo pawh an au-chhuahpui ngam lo, public darling nih an thlahlel em em, thudik pawh an sawi tha ngam meuh lo a, thil dik lo phei chu thukhuh tak phenah an sawisel ngam tawk a ni ber. Chuti ang mi chu Mizo te hian kan ngah em avangin dikna a fam a, sual kan vulh lian mek a nih hi. 

Heti ang kawngah chuan Pu M Lal Manzuala leh Pu David Sailo te chiah hi tuna kan neih te chu an ni mai awm e. Tunlaiah chuan Pu Ruata Sailo hi ka ngaisang viaua, sorkar chhawrlai a ni chung rengin sorkar diklohnaah a ngawi ve mai mai loh vang a ni.


Tb : vawiin chhunah Mission VT Baptist Biak In atangin vuiliam a ni.


Sunday, September 6, 2020

HMEICHHIA



HMEICHHIA(1982)

R.Zuala(1917-1990)


HMEICHHIA hi i ngaihtuah fo ang tih chu hriat sa a ni a, mahse i ngaihtuah chik ngai em?


Hmusitawm taka ruat loh theih lohvin, mi tina thei hlei lo, pangang te, changpat te, uṭawk te hlauvin rak chel chul ṭhin mah se pasal zungawl vei pawh a bitum ngam tlat a ni. Tuar zuau awm fahranin thil ho mai maiah te ‘awi ka nu’ ti ṭhin mah sela, a ta tur ni hauh lo tih a hriat reng fa hring turin, na eng ang pawh kum khat dan lek lekah a tuar ngam tlat bawk a ni.


A chetzia hi i ngaihtuah ngai em? Mipa rit phur chuan a chawlh veleh a phur a nghat mai ṭhin; hmeichhia chu phur chungin a ding ngat mai a ni. Buh thleiin, rei tak bawhtah dap chhuatah a ṭhingṭhi thei a, la kaiin chhuatlaiah zan khuain a ṭhu thluang diai thei nia.


Sik leh sa pawhin hmeichhe chungah chuan thu a nei phak lo. Khua a lo lum chuan mipa chuan silhfen lum leh a chhah te dahin, a pan lam a inbel ṭhin. Khua a vawh leh a lum leh a chhah lamte a inbel ṭhin. Hmeichhia chu a ni ve lo. Khua chu lum rawh se, mawipui dawna a inhriat phawt chuan, chhah biang buang, hmul them thum pawh ni se a inbel tho tho mai. Khua chu vawr raw sek sek, mawipui dawn ngeia a inhriat phawt chuan, pan dir diar, awng sir siar pawh a ha tho mai.


A rilru pawh hriat thiam harsa tak a ni. Mal tihlan chak ni awm takin chhing fe fe a feng ang a, a han ṭhu ang a, a pawnfen chuan mal chanve chunglam mah a chuh ang, mahse engmah a sawi lovang. I lo melh vaih erawh chuan, a khuh phak lo tih hrerengin a pawnfen chu a pawt a pawt leh si ang. Mal lanna tura feng chhing a ni lova, a mal i hmuh theihna tura feng chhing lah a ni hek lo. Hmeichhia a ni a, a feng chhing ve mai mai a ni.


A chang chuan i darah te a bawh eu eu ang chia, a do il el mai ang che. Mahse i bei lo tisei ngawt suh. I lo khawih mai phei chuan chingal leh ser thur tui pawl hang main i phul hlut mai ang.


Kawr a lei pawhin ama mawi tihzawng chu a lei ngai lo. A hak huna miin mawi an tih ber tur nia a rin ngei a lei zawk ṭhin. 


“Hmeichhe finin tuikhur ral a kai lo,” titu hi chu nupui hmu zo lo, mangang iak ve mai mai ni tur a ni. A kai khawp mai.


Nu-in, “ Fate u, in pa hi kan tihhah tehlul nen ei tur tuihnai lah kan barh thei hek lo; khawi nge, zanin chu kan arpui tui lai kha han talh ngawt mai teh u,” a han ti a. An talh a, a ei a lo hun chuan, nu chuan, “ A sa ṭha ṭha kha in pa pe rawh u; keini engmah thawk chhuak ve hlei lo te chuan ei mai mai ila a ni mai,” a han ti hlarh hlarh a. Chutah zet chuan, pa fing fu fu, rawn tlak hmel pu pui pui te pawh hian, rukru pha ang nuah nuahin, “ A ngai lo, a eng pawh ei ila ka puar tho mai; in nu hi duhsak zawk teh u,” tiin an riat nung nung a, a keṭhiah leh a nghawng ruh vel an khel nuap nuap a, lungawi fahranin an kham nulh mai ṭhin. A fing deuh chuan a thlaki ruh emaw an ei belh mahna. Tuikhur ral chu kai tak a ni.


Nu chuan, “ Ngawi teh u, fate u, in pa hi a hah ṭhin em mai a, a mutna hi nuam takin ka han siam sak teh ang,” tiin, rizai te chu a han ching let tawp tawp a, lukham te chu a han beng ri dum dum a. Chuti meuh chuan pa inti fing pui pui, ei hmu tih hriat renga kawnghren naran tlin loh khawp khawpa dul kiar, officer lian tak takan thai khat lek pawha tute emaw hlawh pung thei, pulpit aṭanga vanram kal dan min hrilh thiam tak tak te meuh pawh hi, mumang bo ṭhakin, ha hni dai duakin an mu burh burh ṭhin zuk nia.


Nu-in pasal hnenah, “ Aw, i chhungte em em hi chu aw, kan chhangchhiata kan thawhmawh lawp lawp nen, a nazawng phei chuan inphut turah pawh ka ruat lova, mahse hetianga kan damloh lai te tal hi chuan min han ṭawiawm ve se ka ti ngawt ṭhin mai. Ka chhungte hi chu an thawk mawh teh chung hian kan ko pharna lai len e, ka vui lek lek ṭhin a ni,” a han tih bal bal tawh chuan, mipa mitah chuan hmeichhe chhungte chu angel awm khawm ang mai an ni tawh ṭhin a; ama chhungte lah, a ṭha ber pawh Thlanrawkpa khuangchawi laia laiking ang lek kha an ni tawh mai ṭhin.


A kawr hak ṭhenkhat tawtzia hi i hmu ngai em? Nang chuan ha ve ta la i thaw thei mang lovang. Mahse hmeichhia zawng tawt hian a ngam lo. Tawt mar tlat pawh ha sela, pass lawmnaah chuan a la mal zai ar ar thei tho a sin.


Tlangval ṭha tak, pasala neih tlak te pawh hi a hre lo a ni bik lo. A hre em em a ni. “He tlangval hi a ṭha khawp mai, zu pawh a in lo, mei pawh a zu lo, cinema pawh a en ngai lo, fel tak a ni. Party-naah pawh a kal ngai lo, pasalah a ṭha viau ang, ṭhiani nang nei teh ka ti” a ti theuh mai a ni. Guitar tum thiam tawka tin zuah sei, zei tawka sam sei, jean kekawr leh high-heel ngaina tlangval te chu a ngaisang viau a, ngaih pawh a ngaizawng mai ṭhin. Mahse pasal neih a hun meuh chuan, officer emaw, YMA fe emaw, a nih loh leh nghawngawrh suih loh lai pawha kamis nghawng kilh chip tlat khawpa ‘dan ṭha zir’ a nei thauh mai ang.


Thaibawih ka ni lo emaw te hi i lo ti palh ang e, hmeichhia hi mipa tan ngam chi a ni lo reng reng. Eden huanah pawh khan mipa ei ngam loh a ei hmasa rap mai a ni; mipa chu a eitir ve leh nghal nen. Thaibawih ni lova inngai te chu mahni inbum mai an ni. Hmanlai ata tawh hmeichhia chuan khawvel hi a chawk buai ṭhin asin. Helen of Troy chu Greek ho leh Trojan hovin an indo phah luai luai a, Aigupta lalnu Cleopatra lah Rom lal Julius Ceaser te, Mark Antony ten an buaipui chiam a, film star hmelṭha leh itawm hmingthang Marylin Munroe chu, a thih hnu kum 20 laiah pawh a diary bo te an la zawng mup mup mai bawk. Greek ho pathiante zingah pawh pathiannu Venus hi a chimawm hrep mai. Hindu pathiante zingah lah pathiannu Kali hi a rura phian bawk a. Zawlnei Elija te lah hmeichhia, Jezebeli hlauin a tlanbo tak zak zak. Mizo zingah lah, dawithiam hmingthang Lalruanga chu Zangkaki’n a tlawm det a nih kha. Hmeichhia hi chuti mai mai an ni lo ve.


Mahse hei mai hi thlirna kim a ni lo. A khingbai a ni. Lehlam a la awm asin.


Thahrui ngahah chuan mipa zawng a phak mawlh lo mai. Mahse fate damlo bawihsawm a, rem mang hlei lova intung mai mai a, zan tam tak khum kila tlaivar leh mai ṭhin chu hmeichhia a ni tlat. 


A tirah pawh siamtu chuan mipa chu amah ringawta khawsa tur chuan tlakin a hre lo va, mipa amah maia awm chu ṭha a ti lo va, awmpui tur leh tiphuisui turin hmeichhia a siam ngat reng a ni.


Hetih vang hi em ni dawn, nupa ṭang ṭhen zingah hian kawppui lam leh chu mipa an ni deuh zel mai. Hmeichhia chu amahin a khawsa thei a ni. Patung tam tak hian hmeithai thlai chi khawl sa an dik duk duk duh khawp asin.


Pa zungawl vei, nikhua pawh hre lova mahni in lo lut a, nupui fanau rawn hrawk khur khur te pawh hi hmeichhia chuan khawvela mipa ṭha ber ni awm hialin a duatin a buaipui peih ṭhin a ni. Nawhchizuarte takngial pawhin an hmel huatzawng pawh duhtawk ngahin an ṭin vet ho ṭhin. Hmeichhia chuan mahni inphata midang buaipui hi a peih fo a ni. A pasal leh a fate nawmsakna tur chuan a huam thui em em a, ṭhiante zinga a sual pawl pawh ni se, a fa chu ngilneihna leh hmangaihna nen a en tho. Enkawl pehna leh ngaihdam peihna thinlung hi hmeichhia chuan a ngah bike m em a, a chang phei chuan a chetsual phah hial ṭhin a ni. Tlangval nikhua lo deuh mai, zu ruih ching emaw, buaipui ngai fahran mi a han hmuh hian a thinlung a chawk tho va, pasalah neih hial a duh ṭhin a ni. Chu chu hmeichhia a ni.


Pa hova fate an mut zawh vek hnu pawha an sulhnu chhui a, ching fel a, a hnuhnung bera mu ṭhin chu hmeichhia a ni. Mahse a tho zing leh ber a, mipa tan thingpui a buatsaih a, ei tur a buatsaih ṭhin.


Ral hlauva mipa a tlan duai duai pawhin hmeichhia chuan a fa kuah a, humhim tumin chemsen a tuar mai ṭhin. Naupangte lahin , “ Ka nu, ka nu,” tiin a lakah himna an beisei a, an pan ṭhin a ni.


Heng thil zawng zawngah hian hmeichhia chuan lawman emaw fakna emaw a beisei lo.


An fate an lo puitlin a, suahsual lam kawng an rawn zawh a, mittui nena beitu chu hmeichhia a ni.


Hetih vang hi a ni a nge, Emperor Napoleon pawhin a nu a ngaihsan em kha.


“Ka dam lova, a tlaivar a…hah takin, chaklo chung pawhin…ka nu, ka nu duhtak chu!

Tuesday, July 14, 2020

KA HRINGNUN TAWP HUNIN


Mizo Lanu.


He leia ka hun leh ni te hi Zan lungngaihtlakah lo chang ta se la, thihna kut  vawt raih mai te  chuan ka tisa lum lai te chu nei ta vek zawk se; Tu nge ka lei taksa chûla, chuai tawh hnu kiangah țhu ang a,  ka tana ngaihban theih loh tur hla te chu țap chungin chham pual ve ta ang  lê?

Ka lei khualzinna rama ka thawh țhat ve te leh fak tlak nihna lai te lo nei ni ve ta ang ni ila, Tu'n ka hming mawina lo fak derin lo ngaisang ru ve tak ang maw?. "Siamtu thil thlawn pek nunna hlu tak thlahlel lo va , ti-tawpte mahin der fakna anka tal dawngin an  awm ve kha maw", tiin lei hmun rem hi chhuahsan thei tak ang i maw..!

Aw! Hun leh ni te an liam zela, lei hringnun hlimlai thlahlel reng renga damchhung lungkhama hun hmangte'n an chhuahsan țalh he lei hi, thihna Kut vawtin a mân huna van angel zaipawl hla rempuiin "khawvel ral tawh mai se" ti a fakzai ban hun nghakhlel em em tu te erawh chu an la meng de kir ker ang lawi a.

Midangte tana țangkai leh chhawrnahawm bera inngaihlai taka chunglam kohna hmu te tan pawh chu van promotion chu hnial theih ni mah se, pumpelh theih ni si lo a ni lawi si a nihhi.

Hla phuahtu Saihnuna'n, " he lei hi chatuan ram a tling lo" a lo ti mathlawn  lovin, Kei leh Nang chu Krista fapa lo kal leh hma loh chuan kan thamral ve ngei awm si a.

 Ni e, He Lei zet hi zawng, chatuan ram a tling si lo a ni e.

Kohtu kohna chu a zahawm em avangin loh theilhohna thu hnuaiah kun a ngai ta țhin a lo nih hi! Aw ka thian.

ariangafacck@gmail.com

Wednesday, April 22, 2020

RAM LEH HNAM HMANGAIH---Mafaa Hauhnar.



Mafaa Hauhnar Sulhnu zir chianna.
Organised by Mizo Dept. Pachhunga University College.
@Seminar Hall.PUC.
Novrmber 2019
(Pic : blogger leh Mafaa lem)



Mafaa Hauhnar ✍🏼
RAM LEH HNAM HMANGAIHNA

 Mi kawlh sa kawlhin pasalṭha a puangzar a; ṭampui mitthiin unau laina a kai chhuak a; ram leh hnam humhimna leh humhalhna huanga harsatna a awmin leilung fa tak, fahrin manhla an rawn inlar zut zut ṭhin.

 Kan ram chhungah ngei a muanawm zawnga pung khawm kan zirlai rualte’na chawlhbuk an sak remti lo va, kan ṭhenawm ram police-te’na talhfiah leh tharum nena min râl beih a, silai min hmeh puah khum lai hian, English-hovin France ram pâwng lâk an tum ṭuma mi hrat khawkhêng mi thianghlim Joan-i (Joan of Arc) thu vuakthlak kha ka hrechhuak uarh uarh mai:

 “Van Lal hnuaia kûn vek kan ni a; Ani chuan kan luah tur ram min pe a. Chu chu vawng him a, humhalh tlat turin min duh a ni. English-hovina Pathian hnen aṭanga kan chanvo dawn rawn luah an tum tlat mai hi Pathian remruat dan kalh a ni. Chuti ni suh se, indona hmuna English-pa kan tihhlum hian tualthat kan ni dawn asin,” a ti a nih kha (GB Shaw’s Saint Joan, Scene 1).

 Kum 80 vel liam ta a, Tlangval Kaphleia’na, “lu chhum bân chhum huam a, kan pipute sah zau” a tih kan ram hum nana kut lawng nen chauhva beitu, mittui, thlan tui leh thisen far zawng zawngte zahna chibai ka buk che u a; huaisen nopui ka hlan a che u.

 Heti ang hun khirhah hian ram leh hnam hmangaihna tho lu tiat tal pawh nei tan chuan awm hle hle a har a; kan patriotism chu fiahin a awm thar leh ṭhin a nih hi.

 Kan ram pît dawr tia leka awze mite’n kan mit an tihkham changa kan rûmṭhaihna hlapui ber leh ram aiawh hruaitu kan thlan dawn hnaih apianga kan chang thlan ber ṭhin ‘ram leh hnam hmangaihna’ (patriotism) hi eng nge a nih chiah hriat ka châk ṭhin.

 Pa hawihhawm tak pakhat pawhin, dawhsan chungah, mipui chhawn zâwngin, aurinna nen meuh ‘ram a hmangaihzia’ thu a hril tlawr hlep hlep a. A thiamhla hmanga mi retheite a rîmthluk hnu kum nga-ah, ram ni lovin amah a lo inhmangaih zâwk lek a lo ni tih chu pa bengtlalo ber pawhin an hre leh si a, an inbum chiang mang e.

Politician ṭhenkhat dang leh chuan, chu ‘ram hmangaihna’ hming duhawm changchawi chuan, ram zau tak an ‘pata’ duai duai a, compensation te an têl awk awk mai bawk a, ‘ram’ chu an lo hmangaih hle tak mai.

Ṭhenkhat leh chuan an ‘ram’ chu an hmangaih êm avangin an zun leh ek thli, tuichhia chenin an ramah an luantir duh lo va, an ṭhenawmte tan chung mite han ṭhenawm zet chu ânchhia chi khat chu a ni hrim mai.

A dang leh chuan ram hmangaihnate hi kum tina a pal ban sawn zawng te’n an lantir a, a ṭhenin a hâk te’n an ha a, a ṭhenin an sem a, a ṭhenin an chên ṭhin. ‘Ram ka hmangaih’ tia iak iak ṭhinte hi ‘RUM hmangaihtute’ an ni ṭhin châwk a, an thli sen leh zuai zuai ṭhin. ‘Rum’ an sipel sual palh ṭhin mai pawh a.

 Mahse, chu chu kei leh ka chhungtena kan chhuan êm êm, ‘ram hmangaihna’ chu a ni hauh lo mai le! Ram hmangaihna suak leh mitdel, a dik a dawk thlu lo, inhai vurna leh mahni hmakhaw sialna mai a ni a, ‘ram leh hnam hmangaihna’ tia han chhal phal tur chi a ni lo.

Ram leh hnam hmangaihna-ah chuan, mahni hmasialna leh midang huatna leh taina a tel lo va, mahni inhlan ralna a zawk a ni. Chu chu alawm Lincoln-a te, Joan of Arc te leh Irish pachal De Valera te’na mawi theihtawpa an partir chu! Chu chu a ni kei leh ka chhungte’n kan ngaihsan chu ni!

 Patriot dik tak chuan, khawvela a châm chhungin a ram leh hnam tan rohlu hnuchhiah ngei a tum tlat a. Ram leh hnam bawih bengverh lohva insiamin ama hma-ah ram leh hnam a hûng hmasa zat zat ṭhin.

Ram leh hnam hmelma, chhung lam leh pawn lama mi, hmuhtheih leh hmuhtheih loh chu thithunamin a bei a; hneh chung leh hneh zel turin ke a pên ṭhin. Mahni mimal nawmsakna leh sum leh pai piah lamah thil ṭha duhna chuan a nawr kal a, hrehawmna leh mitthi kulh kawngkhar meuh pawhin a chelhbet zo lo.

Vervêkna, awkhrawlna leh hlemhletna chu a lungten a, thutak chu paurau takin a vuan tlat a, sawichhetu leh sawihnawmtute’n a kawng an tihnawk pha lo.

A tawrhnate chu chhuan lo la awm leh zel turte tan malsawmna a la nih dawn avangin, a tan chan hlêp hlir hlêp hlir a ni. A ṭul a nih phei chuan nun pawh thlahlel hlei thei lovin, “For your tomorrow we give our today” tiin thihna leilâwtah a inbarh lut hial ṭhin. Ram leh hnam tana thil ṭha tih chu a chaw tui ber a ni si a.

 Ram leh hnam hmangaihtu dik hi khawvel hian a lo hring nual tawh a, hrin belh zel a va mamawh êm!

Nathan Hale chu “Ram tana nunna pêk tur pakhat chauh ka nei hi pawi ka ti a ni,” ti thâr thâr khawpin ram hmangaihna zûn zâm chuan a phuar nghet a.

Guru Gobind Singh pawhin a ram maichamah a fapa pali ngawt a hlan a.

Chu hmangaihna avang vêk chuan. Punjabi zinga zelenna meichher chawitu Bandra Bairagi pawh a vun lihsakin vaihmarcha dip an phul a; chutah, a hmuh lai ngeiin a fapa luruh an chhut sâwpsak a nih kha.

Athens Lal, King Codras pawhin a ram chhan nan Dorian-ho kutah a nun a hlan a. India-in zalenna a sual chhung kum 1857-1947 pawh khan ram leh hnam tan a sang a sang uicho thihin an thi a ni.

 Spain Lal Alfanso fapa, Mohammedan-hovin an rûk bosak ṭuma, “Alfanso, kan kutah i ram i hlan dawn nge i fapa hi kan that dawn?” tia an zawh ṭhum khan. Mahni aia ram hmangaih zawktu Alfanso chuan, “Ka ram leh ka mite an himna tur a nih dawn phawt chuan ka fapa chu that mai rawh u,” tiin a chhang a ni. Brutus-a ṭawngkauchheh han zui lawk ila, a fapa kha a thlahlelin a hmangaih lo zâwk a ni lo va, a ram leh hnam kha a thlahlelin a hmangaih zâwk a ni.

 Battle of Trafalgar-a Nelson-a hnungzângruh an kah tlangsak ṭum pawh khan, Captain Hardy-a’n bawisawm a tum a; Nelson-a chuan, “Kei mi buaipuiin i hun rawn khawhral suh; chhan tlak ka awm tawh lo ve - midang va buaipui zâwk rawh,” tiin a lo hnar mai a ni.

Ni e, ram hmangaihtu nunah chuan ‘ka’ tih hian hmun a chang ve tawh mang lo. An khua a thlen huna ‘contract’ a beisei vang emaw, ‘promotion’ a duh vang emaw pawh a nih ka ring lo. Ni e, ram hmangaihtu nunah chuan ‘ka’ tih hian hmun a chang chau riau tawh ṭhin.

 Ṭum khat chu Joseph Garibaldi, Italy zalenna atan leh an inpumkhat theih nana thawktu thawhhlawk hian, ṭhalai sang rual tehmeuh hi an ram tana pên chhuak turin a sawm lawm lawm a. A thusawi zawh veleh chuan rawlthar pakhat hian a rawn pan a. “Ka pu, Italy tana ka beih chuan eng nge ka hlawh ang?” tiin a rawn zawt a. Ani chuan kawlphe ang maia rangin, “Hliam te, ser te, pem te, vuakna vual te leh thihna thleng pawhin a ni mai thei. Mahse hei hi hre rawh, chumi avang chuan Italy chu a zalen dawn a ni,” tiin a chhang a ni.

 Kan Mizo fate zingah ngei pawh hian ram leh hnam vanga nunna chân leh hrehawm nasa tak tuar an awm a; heng mite hi kan ram cheimawitu lungmantam an va ni êm! Vawiin thleng hian leilung fapate thisen leh leilung fanute mittui zarah kan kawrnghawng kan chawisang ve thei ṭhin a ni. Ram tana nunna hlantute hian, a mimal tak pawhin min hneh êm êm mai a.

 An êng chu thim zingah a êng chhuak a, chhun ên lai takah pawh a êng zual deuh deuh dawn a ni.

 In tawrhna leh in inpeknate hi a lothlawn lo vang a, in thisen hi fur tuihawk angin a luang ral mai lo vang!

 Amaherawhchu, sipaia ṭan ringawt hi ram hmangaihna lantirna a ni lo va, politics khelh chauh hi ram hmangaihtu nihna a ni lo tih hi i theihnghilh lo vang u. Primary sikul zirtirtu, inthlanpui a hnaih pawha mittui surtir ve ngai lo; sikul naupangte ‘Ui note mawi leh ṭha’ chanchin, rinawm leh taima taka zirtir ṭhintute pawh hi ram hmangaihtu pasalṭha an ni thei a.

Chuti ang bawk chuan sorkar hnathawk, ṭhiante’n la an phiar lai te, pulpit-a an Pathian thu sawina awki ngai vêka mahni hnathawhpuite an sawichhiat zuah zuah lai te a, mahni hnaa bûr char char te pawh hi hnam sipai huaisen an ni ve bawk asin. Heng mite hian ram an hmangaihna hi ‘sawi lo mah se an lantir ṭhin.’

 Ram hmangaihtu tan chuan mahni ram aia ram nuam leh thlakhlelhawm rêng rêng a awm hauh lo va. Hmangaihna mita a thlir tawh ṭhin miau avangin, a chhengchhia a chhengchhiain, ‘I lênthla leh i kimtlang a mawi e,’ a ti ngawih ngawih mai ṭhin. Duhthu a sam tawk lohna-ah thawmṭhat tumin, a chhawmdawl ṭang ṭang ṭhin.

 Hmasang Rom mite chuan, an ram chu ‘Patria’ (Fatherland) an ti a; an pa anga enin an hmangaih a, an chhuang a, an zah a, an chawimawi ṭhin.

Keini pawh kan ram hi min hring a, min hraitu, min chawi a, min chawm liantu kan nu a nih angin i hmangaihin i chhuang ve ang u. Kan ram lo chu hmangaih tur ram dang kan nei lo va, kan ram pawhin keini lo chu hmangaihtu tur a nei lo.

(Mar. 16, 2018, Vanglaini Thu leh Hla Huang)

Wednesday, January 29, 2020

HNAM PASALȚHA TE.






HAPPY 72nd INDEPENDENCE DAY.(2019)
🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳🇮🇳


Mi pathumte Chanchin tawi:

I)BHAGAT SINGH.(1907-1931)

India Zalenna sualtu thi tam takte zinga hriat hlawh ber mai chu Bhagat Singh hi a ni ngei ang.

1928 December thlaah a țhianpa Shivaram Rajguru nen Brtish Officer John Saunders-a chu James Scott-a emaw tiin Lahore ah an kap hlum a. 1929 April thlaah a țhian dang Batukeshwar nen Delhi-a Central Legislative Assembly chu Luhchilhin Gallery ațangin Bomb pahnih an tipuak a. Mahse, tlanbo lovin thuneitute hnenah an in pe.

A hma kumah mingo Officer an lo thah tawh avangin Case rip tak an awrh ta a. Tichuan, kum 1931 march ni 23-ah chuan India Zalenna atan khaihlum a lo ni ta a ni.

II).Pu DARTHAWMA . (1920-till date).

Pu Darthawma(98) Chanmari, Lunglei pa hian Indopui 2-naah khan British India hnuaiah kum 1940 khanIndian Army Medical Corps zawm in Japan Sipai te bei turin Malaysia thliarkar pakhat Penang-ah a fehchhuak a. He mi hnuaah hian World War-II ah tho hian British sipai do lettur leh India tana zalenna sual chhuak tur in Subhash Chandra Bose a din 'Azad Hind Fauj'/ Indian National Army(INA) a zawm leh a. Singapore Jail bakah Kum 1 leh thla 2 chhung Lucknow leh Chittagong Jail-ah te a tan leh hnu in January 15, 1945 ah khan chhuah a ni.
Kum 1972 khan India Sorkar chuan Tamra Parta Award a lo hlan tawh a ni.

III.PASALȚHA KHUANGCHERA. (1850 vel-1890)

Khuangchera thih dan ngaihtuah hi chuan India Zalenna atana thi(matyr) tih ve theihna chin a awm ve tho mai thei. Mizoram chu India ram chhung a ni a, chumi Ram tan a a thih chuan India ram tana thi ang-ah a ngaih ve theih viau bawk.

Mahse,țhenkhatin khatih lai hun khan Mizovin India a la hre lo va, Khuangchera paw'n India tan ni lovin Mizoram tan a ni a beih tiin sawi an awm bawk. Kum 2016 khan Central Sorkar-in India Zalenna atana beitute(Freedom Fighter) a zawn khawm lehnaah Khuangchera hi Mizo hnam zinga India ram zalenna atana beitu angin chawimawi a tumna chu Mizo Zirlai Pawl(MZP) , Mizo Student Union(MSU) leh Mizo Mipui tam tak leh Party țhenkhat te'n an duh lohna an lantir hnuin țhulh leh a ni ta a ni.

Khuangchera Thih Dan.
- Lalnunchanga Taitea

A pêmsan tak Lianphunga kha Lungtianah a kai a, Vai rûn a ching a. Chengri phai an rûn tum phei chuan khaw 24 an hâl a, mihring 100 chuang an that a, sal 91 an man bawk a. Chutichuan Vai lian kha an lo chhuak ta a. Chhim lama Rolura thlahte leh khawthlang lama Manga thlahte chu an rawn tuam a. Mizoram Bawrhsap hmasa ber Captain Browne, Mizote’n ‘Hmaireka’ an tih leh Manga thlahte chu kum 1890 June thlaah an inbia a, saui an tan a. “Manga thlahte chuan chhiah an chawi ang a, sipaiin kuli-ah an chhawr ang a, sate pawh hunbi neiin an pêl ang,” tiin an inrem a. Tin, Hmaireka chuan Lianphunga lalna kum 5 chhûng a bân bawk a.

Hetih lai hian Sailianpuia chu Reiekah a awm a. Sailianpuia hian Vai a rûn hriat a ni lo va. Tin, a unaute’n Hmaireka an biaknaah pawh a tel lo. Manga thlah lal zawng zawngte chu an lungawi lo va, Kalkhama khua Sentlang zawlbukah ro an rêl a, “Engah nge kan rama lo kal ram dang mite hnênah chhiah kan chawi ang a, kan khuate puak phurah kan kaltir ang,” an ti a. An sa pêl thlenga khapsak an tum chu an duh lo em em mai bawk a. Tichuan, intiam ruala Vai kah chu an tum ta a. Sentlanga Manga thlahte inhmuh khâwmnaah pawh hian Sailianpuia chu a tel lo va; mahse, Vai kahnaah chuan tel a tum tho a ni.

Kum 1890 September thla tirah Lianphunga leh Thanruma khuate’n Aizawl kulh an kâp a. Manga thlah lal dang zawngte chuan Changsil kulh an kâp thung a. Changsil hi hmâr lama sipaiho inchhêkna leh an ration dah khâwlna a ni a. He inkâhnaah hian Capt. H.R. Browne, Hmaireka chu a bânah an kâp a, a thisen dâwt an kâp chhia a. Changsil kulh lo nghâktu Lt. Cole-a chuan heti hian a sawi. “Brown-a chu kein a lo tlan a. Kulh chhung a lo luh chuan a taksa atangin thisen zawng zawng a chhuak zo tawh a. Damdawi nên lo enkawl mah ila, darkar chanve hnuah a thi ta a ni,” tiin. A tirah a bânah a thisen chhuak chu hren khalh vat se, a thi lo mai thei.

Manga thlahte hian ni 19 chhûng Changsil kulh hi an hual a, sipaiho chu an dang bet tlat a. Changsil kulh chhûnga sipai kaihruaitu hi Lt. H.W.C Cole, a hnua Bawrhsapte pawh rawn ni ve kha a ni a. Hetih lai hian Lianphungate pawhin Aizawl kulh chu an lo hual bet tlat bawk a. Lt. Cole-a chuan Changsil atangin Silchar-ah harsa takin zualko a tlantir a. Silchar atang chuan Tlawng dungah sipai 200 an rawn thawk chho va, Changsil kulha an thian tangte chu an tanpui thei ta

Khuangchera erawh chu naulaihrilha a inthawi lai a nih avângin serh a tul a, Changsil kulh kahnaah hian a tel ve thei lo va. Khaw dang atanga pasaltha lo kalte pawhin, “Khawiah nge Khuangchera?” tih a ni vek a. An lal Sailianpuia’n Khuangchera in awm a hmuhin a tân hriat nuam lo leh thin khei thei tak tur tawngkam a cheh a. Khuangchera chuan an lalpa tawng chu a la na hle mai a. A inthawina serh a tâwp hnuin Vai kâp turin a chhuak ve ta a; a thian Zakhama Hmâr Hrangchal, Ngurbawnga tia an koh chuan a zui a.

Sipaiho chu an tamin ralthuam an nei tha a, Changsil kulh kâptu pasalthate chu beidawngin an haw nguah nguah a, “Kâwna chhum liam dan tum ang a ni a, kah mi an ni lo; thih hlau lo kah mi chauh a ni,” an ti a. Khuangchera chuan, “Thih hlau lo kah mi a nih chuan ka kah mi a nih chu. Vai kâpa ka kal chuan ka thi ngei ang. Sipai ka hlau si lo, silaimu lah a hmuh theih si loh,” a ti a, Ngurbawnga nên chuan an liam lui ta a.

Khuangcherate pahnih chuan thingdawl thlâr an phên a, Changsil kulh chu an kâp a. Sipaihovin an silaia an han hâwl thawt thawt pawhin Khuangcherate thian dûn chuan Vai kah chu bansan an tum miah si lo va. Thih ngam lu pua thawk an ni bawk a, sipai bubit pawh chu an chhaih buaiin kah hlum pawh an nei nual a. Sipaiho chuan hnung lam leh hma lam atanga nawrin ruang chaicheh an thlak a, Ngurbawnga malpui ruh an kah tliahsak a. An zim hnai tual tual a. Khuangchera chuan Ngurbawnga chu a pua a, tlanpui a tum a. Mahse, sipaiho chu an lo thleng hman a. Sipai pakhatin a va bawh a, Khuangchera chuan a lo kâp thlu a. Silai a thun leh hman tawh si lo va, sipaiho chuan Khuangchera kawngah an kâp a, a tlu ta a. Sipai pakhat chuan a va hnaih a, Khuangchera chuan a chem a lo pe a. Sipai chuan amah beih tum emaw tiin a kâp hlum ta a ni.

Vai lian puak phurho hi Mirâwng leh Hrangkhawl an ni a. An Manding Sap tirhkah Phungtea chuan, “Mizo pasaltha tih dân kan lo hre lo a ni. ‘In chemin ka lû a duh lo vang, ka chemin tan rawh u,’ tiin a chem kha a rawn phawrh ni ngei tur a ni. Keini’n chu chu hre lovin, a thinrim emaw kan ti a, kan kâp hlum ta a ni,” a ti a. Khuangchera chanchin hi Hrangkhawlho chuan thawnthuah an sawi thin.


INHNIALNA HLA




[Pi Nokung leh Kei]




"LUAH LOH LUNGDI" hla hi LALZOVA emaw VANKHAMA emaw phuah a ni lo" _ Pi Nokungi.

[Tawnmang em ni, lung lem ka nei lo,
Ka hawi vel a ka tawng si lo;
Zunleng erawh a cham țanglaiah,
Luah loh lungdi nghilh ni awm lo.]

H.Lalchawimawii'n nalh em em in a lo sa vawng vawng țhin a. He hla lungkuai tak mai hi tunlai hunah hian a phuahtu chungchangah sawi neuh neuh a tam hle.
"Lalzova phuah a ni e" ti pawl te, "Vankhama phuah a ni zawk e" ti pawl te'n neitu nihna zawngin thu an inchuh nasa hle a ni awm e.

Thlalak ami hi Pi NOKUNGI a ni a, kumin(2019) Ni 15 Țomir thla khan a kum 100-na a thleng. Amah hi nu hrisel tak a ni a, kum 100 a nih thleng hian Tarmit a vuah lo va, hriatna hloh a nei lo mai ni lovin, Chaw eitui loh a la nei hauh lo a ni. Kum 96 mi a nihin a inkhawm bang chu  mi tu emawin an nek thlu palh hlauh a, a khel zai a ngai. Dan pangngaiah chuan Kum 90+ hi zai an ni ngai lo va, Mahse, pi Nokungi hi erawh chu zai turin a la in 'infit' thlap zuk nia le.

Kum 1983 kum khan a pasalin a boralsana, a fa 8 te chu enkawl seilianin tun thleng hian an la dam kim vek. Rambuai hnu rei vak lovah khan Ngopa khua ațangin tuna an chenna COLLEGE VENG ah hian an insawn thla ta a ni.

[Pi NOKUNGI  hian, " "Luah Loh Lungdi" hla hi kan tleirawl chhuah vel khan kan sa ve hman , LALZOVA emaw VANKHAMA emaw phuah ni lovin, Tualbuang khua, DARCHHUNGA'N a ngaihzawng thihna vanga a neih theih tak loh CHHUNGBUAII tana a phuahsak a ni zawk e" a ti.]

Ka pi, min la dampuitu hi kum 86 a upa a ni  meka, Pi NOKUNGI hi  mihring ka hmuh tawha zawnga upa ber a ni e. Thla ka lakpui chhan pawh hi a ni.

"Lu țuak chu ropuina lallukhum a ni a, Felna kawngah hmuh a ni ang, Tarte mawina chu an lu țuak hi a ni"
_BIBLE

(11st Oct. 2019-a Pi Nokungi ka kawmna a ni e)

History of PU COLLEGE

Mizoram College Hmasa ber.  Click or copy and paste the link to google site.  https://www.timesofmizoram.com/2018/02/pachhunga-university-co...